Sanatçının Statüsü Hakkında Manifesto
Giriş:
İnsanlar sahne sanatçılarını düşündüğünde genellikle şöhret, ihtişam ve zenginlik dolu bir hayat hayal ederler. Ancak çoğu için seçilen bu meslek, belirsiz ve istikrarsız bir yaşam biçimi sunar; geliri dalgalıdır ve çoğu zaman yetersizdir. Düzensiz ve öngörülemeyen iş fırsatları, alışılmadık sözleşme ilişkileri ve çalışma koşulları üzerindeki kontrol eksikliği nedeniyle, sanatçının statüsünün korunması, bu mesleğin sürdürülebilirliği açısından hayati önem taşır. Günümüzde, daha fazla “esneklik” ve hareketlilik eğilimleri, sahne sanatçılarının geçimini tehdit etmektedir. FIA ve FIM bu zorluklara çözüm çağrısı yapmakta ve sahne sanatçılarının yaşamına dair yeterince anlaşılmayan bazı noktalara dikkat çekmek istemektedir. Manifestonun son bölümünde ise bu sorunlara yönelik çözüm önerilerimizi sunacağız.
Artık UNESCO'nun 2005 tarihli Kültürel İfadelerin Çeşitliliğinin Korunması ve Geliştirilmesi Sözleşmesi’ni de göz önünde bulundurarak, Tavsiye Kararını ve onunla belirlenen politik hedefleri yeniden gündeme almasının zamanı gelmiştir.
Avrupa düzeyinde ise, FIM ve FIA Avrupa Parlamentosu'nun 9 Mart 1999 tarihli “Avrupa Birliği'nde sanatçıların durumu ve rolü” ile 7 Haziran 2007 tarihli “sanatçıların sosyal statüsü”ne ilişkin kararlarının uygulanmasını Avrupa kurumlarından ve üye devletlerden talep etmektedir.
Beş Temel Politika Tavsiyesi:
1. Sanatçıların özgün koşullarına uygun yasal ve kurumsal çerçeveler:
FIM ve FIA, devletlerin sahne sanatçılarının özgün çalışma koşullarını dikkate alan, sosyal güvenlik, sağlık sigortası, adil ve esnek vergi ile emeklilik sistemlerine erişimlerini sağlayacak yeni yasal ve kurumsal yapılar geliştirmesini talep etmektedir. Her sanatçı sözleşmesi, sanatçının ek bir maliyete katlanmasına gerek kalmadan, tam kapsamlı bir kaza sigortasını standart olarak içermelidir. Bu süreç, mümkün olduğunda, uluslararası diyalog ve iyi uygulama paylaşımlarıyla güçlendirilebilir.
2. Sahne sanatçıları için temel istihdam hakları:
İstihdam durumlarına bakılmaksızın tüm sahne sanatçıları için asgari istihdam hakları güvence altına alınmalıdır. Bu haklar, sektörün özgün niteliklerini ve sanatçının statüsünün korunması gerekliliğini yansıtmalıdır. Tüm sanatçılara – ister çalışan ister serbest meslek sahibi olsunlar – toplu sözleşme yapma hakkı dahil olmak üzere temel işçi hakları tanınmalıdır. Ayrıca, sanatçılara mesleki yaşamları boyunca sürekli öğrenme ve eğitim olanakları sağlanmalı; kariyer geçiş ihtiyaçları göz önünde bulundurularak istihdam piyasasında kalmalarını sağlayacak stratejiler geliştirilmelidir.
3. Hareketliliği kolaylaştırmak için daha iyi koordinasyon ve açık bilgi:
Avrupa düzeyinde, sınır ötesi bağlamda asgari sözleşme koşullarının belirlenmesi, sanatçıların hareketliliğini kolaylaştıracaktır. Bu yaklaşım, iç piyasadaki sosyal boyutu güçlendirecek ve sözleşmeli çalışanlar ile korumasız sanatçılar arasındaki eşitsizlikleri azaltacaktır. Daha geniş anlamda ise, ülkeler arasında sosyal güvenlik sistemlerinin daha iyi koordine edilmesi gerekmektedir. Sanatçıların hareketliliği hakkında açık ve erişilebilir bilgi sağlayan bir mekanizmanın eksikliği önemli bir sorundur.
4. Sahne sanatçıları için güçlü fikri mülkiyet koruması:
FIA ve FIM, sesli ve görsel-işitsel sektörlerde çalışan sanatçıların, eserlerinin tüm ortamlardaki kullanımından doğan haklarının güçlü bir şekilde korunmasını talep etmektedir. Bu haklar, sanatçının statüsüne bakılmaksızın kolektif olarak kullanılabilmeli, işverenle veya eserlerini ticari olarak kullananlarla olan dengesiz ilişkiyi azaltmalıdır.
5. Karar alma süreçlerine sanatçıların katılımı:
FIM ve FIA, sanatçıların bu manifestoda ele alınan konularla ilgili karar alma süreçlerinde yer almasını talep etmektedir. Sanatçılar ve onları temsil eden örgütler, politika geliştirme ve uygulama süreçlerine tüm düzeylerde dahil edilmelidir.
Sahne Sanatçılarının Hayatına Dair Az Bilinen Gerçekler:
- Artık sabit iş diye bir şey yok:
Kamu politikalarındaki değişiklikler ve küreselleşmenin etkisi, sanatçıların iş güvencesini büyük ölçüde azaltmıştır. Proje bazlı çalışma biçimleri ve özelleştirme eğilimleri nedeniyle kısa süreli sözleşmeler artmıştır. Serbest çalışanlık çoğu zaman sanatçının kendi seçimi değil, işverenin maliyeti düşürme stratejisidir. - Sosyal güvenlik ve emeklilik sistemleri büyük bir endişe kaynağıdır:
Sanatçıların düzensiz gelirleri ve sözleşme türleri, işsizlik ödeneği, sağlık sigortası gibi yasal haklara erişimlerini zorlaştırır. Birçok sanatçı özel sigorta ve emeklilik sistemlerini karşılayamaz. - İş kazaları ve sağlık riskleri yaygındır, ama sigorta her zaman yoktur:
Sanatçılar iş kazalarına açık mesleklerde çalışırlar, fakat bu riskler yeterince sigortalanmaz. Sağlık güvenceleri, ülkeye ve sanatçının sözleşme türüne göre değişkenlik gösterir. - Hareketlilik önemli ama bedeli vardır:
Sanatçılar için turne ve yurtdışı performanslar kaçınılmazdır ama bu, sosyal güvenlik haklarının kesintiye uğramasına ve emeklilik hesaplarının karmaşık hale gelmesine neden olur. - Örgütlenme ve toplu pazarlık yaşamsaldır:
Sanatçılar çalışma koşulları üzerinde genellikle hiçbir kontrol sahibi değildir. Meslek birlikleri ve sendikalar, bu zayıf konumu dengelemek için hayati önem taşır. - Yaşam boyu eğitim ve kariyer geçiş desteği yetersizdir:
Bazı sanat dalları (örneğin dans) fiziksel olarak yorucudur ve sanatçılar erken emekli olmak zorunda kalabilir. Ancak bu geçiş süreci için yeterli destek ve yeniden eğitim fırsatları sunulmaz. - Fikri mülkiyet hakları soyut değildir – geçim kaynağıdır:
Sanatçılar, eserlerinin kullanımından gelir elde etmek zorundadır. Ancak pazarlık gücü zayıf olduğu için, adil olmayan sözleşmeleri kabul etmek zorunda kalırlar. - Sanatçılar, kendi hayatlarını etkileyen karar alma süreçlerinden dışlanmaktadır:
Kültür politikaları doğrudan sanatçıları etkiler, fakat sanatçılar çoğu zaman bu süreçlere dahil edilmez.
Sonuç ve Çağrı:
FIM ve FIA, yukarıda açıklanan sorunların dikkate alınması ve sanatçının statüsünün yeniden güçlendirilmesi çağrısında bulunmaktadır. Bu, sanatın ve kültürün sürdürülebilirliği için gereklidir. UNESCO’nun 1980 tarihli Sanatçının Statüsü Tavsiye Kararı’ndan bu yana yaklaşık otuz yıl geçmiştir. Şimdi bu kararın yenilenmesinin tam zamanıdır.
FIA:
www.fia-actors.com FIM: www.fim-musicians.com